Το χρέος έχει επιφέρει έναν συντριπτικό αντίκτυπο στις ζωές όσων αναγκάζονται να πάρουν φοιτητικά δάνεια για να χρηματοδοτήσουν την πανεπιστημιακή τους εκπαίδευση στις Η.Π.Α. Γιατί τα δίδακτρα, που ήταν τόσο περιώνυμα υψηλά στα ιδιωτικά πανεπιστήμια, πλέον αυξάνονται τόσο γρήγορα και στα δημόσια πανεπιστήμια, που ξεπερνούν μακράν σε ταχύτητα τον πληθωρισμό. Το χρέος που ενσωματώνεται στα φοιτητικά δάνεια είναι πολύ υψηλότερο στις Η.Π.Α. απ’ ότι στην Ευρώπη (με την εξαίρεση της Σουηδίας), αν και πρόσφατες εξελίξεις εκεί (στην Ευρώπη) υποδεικνύουν πως αυτή η διαφορά μπορεί σύντομα να μην υφίσταται πια (Usher).

Πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη τον δόλιο τρόπο με τον οποίο χορηγήθηκαν τα δάνεια από τις τράπεζες και την εκδικητικότητα με την οποία όσοι δεν μπόρεσαν να αποπληρώσουν κυνηγήθηκαν από τους εισπράκτορες. Την ίδια στιγμή που η πιο αποθαρρυντική διάσταση του χρέους των φοιτητικών δανείων είναι η νομικά ανήμπορη θέση που βρίσκεται ο οφειλέτης, καθώς η κυβερνητική πολιτική έχει ανελέητα εναποθέσει όλη τη διαπραγματευτική ισχύ στα χέρια των δανειστών.

Αλλά όσο οδυνηρή κι αν είναι η κατάσταση των υπόχρεων, το χρέος αυξάνεται. Από τον Σεπτέμβριο του 2010 το συνολικό χρέος με μορφή φοιτητικών δανείων ισοδυναμούσε με 850 δις δολάρια, έχοντας μόλις ξεπεράσει για πρώτη φορά το χρέος από πιστωτικές κάρτες για περίπου 20 δις δολάρια. Και ανέρχεται με καταστροφικούς ρυθμούς, π.χ. με 25% το 2009, για να ανταποκριθεί στο αυξανόμενο κόστος των διδάκτρων και άλλων πανεπιστημιακών ανταποδοτικών τελών. Ούτε ακόμα κι η Μεγάλη Ύφεση δεν έβαλε τέλος σε αυτή την οικονομική έκρηξη. Αντιθέτως, ενώ το χρέος από πιστωτικές κάρτες σταθεροποιήθηκε, ο φοιτητικός δανεισμός συνέχισε να αυξάνεται για να καλύψει το αυξανόμενο κόστος ζωής και διδάκτρων, ιδίως από άνεργους εργαζόμενους που «γυρίζουν στα θρανία» προκειμένου να αποκτήσουν μια «καλύτερη», ή έστω κάποια, δουλειά στο μέλλον.

Η λογική, επομένως, καθιστά την άφεση και κατάργηση του χρέους των φοιτητικών δανείων αναγκαίο αίτημα για το πανεπιστημιακό φοιτητικό κίνημα, ιδίως σε μια εποχή όπου η ανάγκη για μια «εκπαιδευμένη εργατική δύναμη» έχει γίνει καθιερωμένο αξίωμα. Κι όμως, η κατάργηση του χρέους από φοιτητικά δάνεια δεν ήταν, για παράδειγμα, ένα σημείο εστίασης ή εξέχον θέμα στην φοιτητική κινητοποίηση που κορυφώθηκε την περασμένη άνοιξη[1], ιδιαίτερα στην Καλιφόρνια. Αυτό αποτελεί ένα αδιέξοδο για το κίνημα, αφού συναντήσεις επί συναντήσεων  έκαναν σαφές πως η άρνηση του εκβιασμού του χρέους και το κάλεσμα για κατάργηση των διδάκτρων είναι ζωτικής σημασίας για κάθε μορφή αγώνα στα πανεπιστήμιά μας. Φοιτητές που δουλεύουν σε τρεις δουλειές για να αποπληρώσουν (ή να αποφύγουν) τα δάνεια, ή συσσωρεύουν όσες περισσότερες πιστωτικές μονάδες μπορούν να χωρέσουν στα προγράμματά τους για να μειώσουν τη διάρκεια και το κόστος της μαθησιακής περιόδου, δεν μπορούν ούτε να είναι ενεργοί στις πανεπιστημιακές κινητοποιήσεις ενάντια στις περικοπές των πόρων και την εμπορευματοποίηση της εκπαίδευσης, ούτε να ασχοληθούν με το να μάθουν αυτοδίδακτα και να δημιουργήσουν «κοινά γνώσης».

Σε αυτήν τη συνεισφορά στη συζήτηση του δικτύου Edu-factory [Εκπαιδευτικό εργοστάσιο] για το χρέος, σκέφτομαι πέρα από αυτό το αδιέξοδο, διερωτώμενος γιατί δεν υπάρχει ένα οργανωμένο κίνημα κατάργησης των φοιτητικών δανείων στις Η.Π.Α. και τι είναι αναγκαίο να γίνει για να βοηθηθεί η ανάπτυξή του.

Μια πρώτη σκέψη είναι ότι οι ίδιες οι συνθήκες που θα έπρεπε να προκαλέσουν μαζική φοιτητική αντίδραση ενάντια στο χρέος, έχουν ως τώρα συμβάλει στην πρόληψη αυτής της δυνατότητας. Ακόμα και προτού φτάσει η ώρα της αποπληρωμής, το χρέος έχει βαθιά επίδραση στην πειθάρχηση των φοιτητών, εντατικοποιώντας τις σπουδές τους και υπονομεύοντας την κοινωνικότητα / και πολιτικοποίηση που είναι παραδοσιακά ένα από τα βασικά οφέλη της φοιτητικής ζωής (Read).

Μια ακόμα πιο σημαντική σκέψη είναι το γεγονός ότι τα φοιτητικά δάνεια είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε οι φοιτητές να μην τα αποπληρώνουν όσο είναι ακόμα φοιτητές. Τα φοιτητικά δάνεια είναι ωρολογιακές βόμβες, κατασκευασμένες έτσι ώστε να εκπυρσοκροτούν όταν ο οφειλέτης είναι μακριά από το πανεπιστήμιο και έχει αφήσει πίσω του τη συλλογικότητα που αυτό παρέχει. Από την στιγμή που το αναγνωρίσουμε αυτό, μπορούμε επίσης να δούμε πως διεξάγεται ένας σκληρός αγώνας σε σχέση με το χρέος των φοιτητικών δανείων παντού στις Η.Π.Α., αλλά (α) λειτουργεί με ένα μη κοινοτιστικό, μικρο-κοινωνικό, αποσπασματικό τρόπο, κυρίως μέσω στάσης πληρωμών · (β) είναι ένας αγώνας που εμπλέκει υποκείμενα που δεν είναι φοιτητές, που ξεκινά ακριβώς μόλις οι φοιτητές πάψουν να είναι φοιτητές, γιατί μόνο αφότου αφήσουν τον χώρο του πανεπιστημίου εμφανίζονται οι εισπράκτορες στο κατώφλι τους. Με άλλα λόγια, ενώ το ορατό φοιτητικό κίνημα δεν έχει ως τώρα θέσει την κατάργηση του χρέους ως στόχο του, ένα άλλο κίνημα έχει αναπτυχθεί σε μεγάλο βαθμό υπόγεια. Ο ένας μετά τον άλλο, πρώην φοιτητές αρνούνται την αποπληρωμή των δανείων τους μέσω της πτώχευσης, αλλά δεν το ανακοινώνουν δημόσια. «Για το οικονομικό έτος 2008 το ποσοστό κήρυξης στάσης πληρωμών αυξήθηκε στο 7,2%, σε σύγκριση με 6,7% το 2007 και 5,2% το 2006» ύστερα από μια μακριά περίοδο πτώσης από το 1990, όταν είχε φτάσει στο 22,4%, μέχρι το 2003, όταν έπεσε στο 4,5%. (Αυτά τα κάπως παραπλανητικά στατιστικά στοιχεία υπολογίζονται με βάση έτη με την μέθοδο «cohort» (κοορτή) [πρόκειται για στατιστική μέθοδο όπου το δείγμα παρουσιάζει ένα κοινό γνώρισμα – και όχι απλά μια χρονική σύνδεση]. Για παράδειγμα, το ποσοστό πτώχευσης του 2007 με την μέθοδο της «κοορτής» είναι η αναλογία του οφειλετών ομοσπονδιακών[2] δανείων που άρχισαν την αποπληρωμή μεταξύ του Οκτωβρίου του 2006 και του Σεπτεμβρίου του 2007, και που κήρυξαν στάση πληρωμών μέχρι το τέλος του Σεπτεμβρίου του 2008. Συνεπώς, υποτιμούν δραματικά το αληθινό ποσοστό πτώχευσης (Lederman).

Όπως είναι χαρακτηριστικό στα «αόρατα» κινήματα, οι στατιστικές δεν μας βοηθούν στο να σκιαγραφήσουμε τις διαστάσεις του. Δεν έχουμε καμία εκτίμηση, για παράδειγμα, για το πόσοι οδηγήθηκαν στην αυτοκτονία ή πόσοι αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της εξορίας εξαιτίας των φοιτητικών τους χρεών. Ούτε έχουμε κάποιον υπολογισμό για την κοινωνική απήχηση της αναπτυσσόμενης απονομιμοποίησης του μηχανισμού παραγωγής του φοιτητικού χρέους. Μπορούμε μόνο να εικάσουμε σχετικά με τις συνέπειες των αποκαλύψεων που αφορούν στη συμπαιγνία μεταξύ των πανεπιστημιακών διοικήσεων (ειδικά στην περίπτωση των «κερδοσκοπικών» ιδρυμάτων) και των τραπεζών, που πλέον κατά κοινή ομολογία παραδέχονται και τα ίδια τα ΜΜΕ καθώς και οι Ερευνητικές Επιτροπές του Κογκρέσσου.  Σίγουρα, ιστολόγια και διαδικτυακές ομάδες σχηματίζονται για να μοιραστούν εμπειρίες και να εκφράσουν οργή σχετικά με τις εταιρίες φοιτητικών δανείων, όπως η μεγαλύτερη, η Student Loan Marketing Association [Εταιρία Αγοραπωλησίας Φοιτητικών Δανείων] (που της δόθηκε το ψευδώνυμο «Sallie Mae»). Στο Google μόνο, υπάρχουν περίπου 9.000 καταχωρήσεις για το λήμμα «Sallie Mae Sucks» και άλλες τόσες για το «Fuck Sallie Mae». Περιδιαβαίνοντας τις διαδικτυακές συζητήσεις (chat rooms), με τις βασανισμένες ιστορίες τους για κατεστραμμένες ζωές και συσσωρευμένη αγανάκτηση ενάντια στις ενέργειες της Sallie Mae, γίνεται ξεκάθαρο πως το δυναμικό για ένα κίνημα κατάργησης των χρεών είναι υψηλό. Ως τώρα, εντούτοις, οι περισσότερες απόπειρες που έγιναν για να δοθεί μια οργανωτική δομή σ’ αυτόν τον θυμό σε μεγάλο βαθμό απαίτησαν την εφαρμογή κανόνων του δικαίου προστασίας του καταναλωτή στη διαχείριση του χρέους.

Ένα πολύ γνωστό παράδειγμα είναι το StudentLoanJustice.org [Δικαιοσύνη στα Φοιτητικά Δάνεια] (SLJ.org), το οποίο συστηματικά συλλέγει πειστήρια πάνω στο θέμα, οργανωμένο αυτοτελώς σε κάθε Πολιτεία, αποκαλύπτοντας με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τον τρόμο, την αηδία, και την ταπείνωση που προκαλεί το χρέος. Αυτές οι καταθέσεις επίσης αποκαλύπτουν γιατί, παρ’ όλο τον θυμό και την απόγνωση, οι οφειλέτες διστάζουν να συμμετάσχουν σε ένα ανοιχτό κίνημα κατάργησης του χρέους. Όπως επισημαίνει ο ιδρυτής του SLJ.org, ο Alan Michael Collinge, υπάρχουν πολλά εμπόδια σε έναν τέτοιο δρόμο:

«Ακόμα και τώρά, τα εμπόδια στο να διεγείρει κανείς μια ουσιαστική πολιτική αντίδραση στις τοπικές κοινωνίες, είναι αποθαρρυντικά. Αφενός, το να αντιμετωπίζει κανείς ένα μεγάλο – συχνά αξεπέραστο – φοιτητικό χρέος, είναι ένα πολύ προσωπικό ζήτημα. Πολλοί οφειλέτες συχνά νιώθουν τέτοια ντροπή ή ταπείνωση που δεν αποκαλύπτουν την κατάσταση τους ούτε στους στενούς τους συγγενείς και κοντινούς φίλους, πόσο μάλλον να συμμετάσχουν σε μια τοπική απόπειρα που αντιμάχεται την αδικία των νόμων για τα φοιτητικά δάνεια» (Collinge: 93).

Η Καντιανή προσταγή πως τα χρέη πρέπει να πληρώνονται ανεξάρτητα από το κόστος βαραίνει επίσης το μυαλό των οφειλετών, παρά το γεγονός πως οι όροι που επιβάλλονται από τις εταιρίες φοιτητικών δανείων είναι συχνά προϊόν εξαπάτησης και, γενικά, άδικοι. Όπως αναφέρθηκε, πολλές από τις αναπτυσσόμενες οργανώσεις οφειλετών φοιτητικών δανείων αρνούνται να μιλήσουν για «άφεση». Αυτό που πυροδοτεί την αγανάκτησή τους είναι η αυθαιρεσία και η έπαρση με την οποία οι δανειστές διαχειρίζονται το χρέος, και όχι το χρέος το ίδιο. Όπως ο διαχειριστής [content author] της σελίδας SallieMaeBeef.com γράφει:

«Αφήστε με να ξεκαθαρίσω ένα πράγμα. Αυτή η σελίδα δεν είναι για ανθρώπους που επέλεξαν να μην πληρώσουν τις δόσεις τους. Το να επιλέγει κανείς να μην αποπληρώσει το χρέος του είναι δικό του σφάλμα. Η Sallie Mae, όπως πολλές εταιρίες, κάνει λάθη. Δεν τους επικρίνω γι’ αυτό. Αυτό που έχει σημασία είναι το πώς επιλύουν τα προβλήματα. Απέτυχαν οικτρά στο να αντιμετωπίσουν τα λάθη που έκαναν με τον λογαριασμό μου, και ανακάλυψα πως δεν ήμουν παρά ένας μόνο από τους πολλούς που υπέφεραν από τα ΔΙΚΑ ΤΟΥΣ λάθη. Επίσης ανακάλυψα πως λέγεται ότι κατασπαράσσουν τους δανειστές, παγιδεύοντας τους ανθρώπους ώστε να πληρώσουν 2 με 3 φορές (και κάποιες φορές πολύ περισσότερο) το ποσό που δανείστηκαν. Απλά δεν υπάρχει δικαιολογία γι’ αυτό.» (www.SallieMaeBeef.com)

Και μόνο η επιλογή του όρου «Beef» [παράπονο] στον τίτλο της οργάνωσης υπαινίσσεται ένα παράπονο ή μια ιδιωτική αντιδικία, όχι ένα αίτημα ή μια δημόσια κατηγορία. Το SLJ.org, μια από τις πιο δημοσιοποιημένες οργανώσεις διαμαρτυρίας ενάντια στα φοιτητικά δάνεια, επίσης απορρίπτει τόσο την ατομική όσο και τη συλλογική άρνηση πληρωμών – παρακολουθήστε τι γράφει ο ιδρυτής του για ένα από τα μέλη του SLJ.org, τον Robert, του οποίου το χρέος μετατράπηκε από 35.000 σε 155.000 δολάρια μέσα από τα τεχνάσματα της οικονομικής εταιρίας στην οποία όφειλε το χρέος του: «όπως τα περισσότερα μέλη του SLJ.org, ο Robert συμφωνεί απολύτως πως θα πρέπει να πληρώσει ό,τι οφείλει, αλλά απλά δεν μπορεί να αντεπεξέλθει σε ένα χρέος τέτοιων διαστάσεων» (Collinge: 19).

Για να το πω αλλιώς, οι εξέχουσες οργανώσεις οφειλετών που αντιτίθενται στα φοιτητικά δάνεια νομιμοποιούν τον πυρήνα του φοιτητικού χρέους. Πιστεύουν ότι οι εγγυήσεις και το κανονιστικό πλαίσιο που εφαρμόζονται στα άλλα καταναλωτικά δάνεια – στεγαστικά δάνεια με υποθήκη, δάνεια για αγορά αυτοκινήτου, και χρεώσεις για πιστωτικές κάρτες – πρέπει να εφαρμόζονται και στα φοιτητικά δάνεια, κάτι που δεν ισχύει τώρα εξαιτίας των επανειλημμένων ενεργειών που έχει κάνει η κυβέρνηση για να εμποδίσει αυτή την προοπτική.

• Το 1998 το Κογκρέσο κατέστησε τα φοιτητικά δάνεια «τα μόνα δάνεια στην ιστορία των Η.Π.Α. για τα οποία ο οφειλέτης δεν απαλλάσσεται όταν πτωχεύσει» (Collinge: 14). Αυτό σημαίνει ότι με το ισχύον καθεστώς, ακόμα και αφότου κάνει αίτηση και κηρυχθεί πτωχός, ένας οφειλέτης θεωρείται ακόμα υποχρεωμένος να πληρώσει τα φοιτητικά δάνεια, ανεξάρτητα από το κόστος, ίσως ακόμα και να βρεθεί αντιμέτωπος με κατηγορίες για απάτη και με φυλάκιση, εάν κάποιο πολιτικοί έχουνε τα μέσα.
• Το 1998 όλα τα νομοθετήματα που έθεταν περιορισμούς στην είσπραξη των χρεών από φοιτητικά δάνεια καταργήθηκαν.
• Από τότε που ξεκίνησε το ομοσπονδιακό πρόγραμμα φοιτητικών δανείων το 1965, μας αρνήθηκαν την ελευθερία να αλλάζουμε δανειστή προκειμένου να βρούμε καλύτερους όρους για τη σύναψη δανείου.

Από τη στιγμή που αποδέχεται κανείς την προσέγγιση ότι η εκπαίδευση είναι εμπόρευμα, η πολιτική στρατηγική που θα ακολουθήσει καθίσταται προβλέψιμη. Σύμφωνα με τον Collinge, «είναι επιτακτικό να επιστρέψουμε στην εφαρμογή των βασικών ρυθμίσεων προστασίας του καταναλωτή στα φοιτητικά δάνεια» (Collinge: 20). Αυτό σημαίνει, καταρχήν, ότι θα πρέπει να απαλλάσσεται κανείς από την αποπληρωμή των φοιτητικών δανείων όταν πτωχεύει, ότι θα πρέπει να υπόκεινται σε περιορισμούς, καθώς και ότι θα πρέπει να είναι δυνατό να τα επαναχρηματοδοτήσει κανείς μέσω άλλων δανειστών. Αυτά είναι τα αιτήματα που εισηγείται το SLJ.org από τότε που ιδρύθηκε το 2005,  και που σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό στηρίζουν ευάριθμοι φιλελεύθεροι πολιτικοί όπως η Hillary Clinton, ο Ted Kennedy, ο Dick Durbin, και τα μέλη του Κογκρέσου George Miller και Danny Davis (βλ. το τμήμα των δημόσιων στηρίξεων [Acknowledgements] στον (Collinge: 151)).

Τα τελευταία πέντε χρόνια αυτή η στρατηγική υπέρ της εφαρμογής των ρυθμίσεων προστασίας του καταναλωτή παρήγαγε σημαντικά νομοθετικά αποτελέσματα, που απαντούσαν σε κάποια από τα παράπονα που καταγράφονται παραπάνω. Τα αποτελέσματα αυτά συμπεριλαμβάνουν την ψήφιση τριών σημαντικών νομοθετημάτων: της College Cost Reduction Act [Πράξη Μείωσης του Κόστους της Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης] του 2007 (που μειώνει στο μισό το επιτόκιο των δανείων με ομοσπονδιακή επιδότηση και μειώνει κάπως τις επιδοτήσεις προς τους δανειστές και τα τέλη είσπραξης), της Student Loan Sunshine Act [Πράξη Λιακάδας των Φοιτητικών Δανείων] του 2007 (που απαιτεί από τα πανεπιστημιακά όργανα να δημοσιοποιούν με κάθε λεπτομέρεια τυχόν ειδικές συμφωνίες που συνάπτουν με τις εταιρίες δανεισμού), και το 2010 της Student Aid and Fiscal Responsibility Act (SAFRA) [Πράξη Αρωγής των Φοιτητών και Δημοσιονομικής Υπευθυνότητας] (αναλύεται παρακάτω). Παρ’ όλες αυτές φειδωλές νομοθετικές απόπειρες, το SLJ.org και παρόμοιες οργανώσεις δεν έχουν πετύχει κανέναν από τους μείζονες στόχους τους. Και αν προσθέσουμε σ’ αυτό και την επιστροφή σε θέση ισχύος, ως Εισηγητή της Έδρας, του John Boehner, «αυτού που λαμβάνει μακράν τα υψηλότερα ποσά ως συνεισφορά στην προεκλογική του εκστρατεία από τα συμφέροντα πίσω από τα φοιτητικά δάνεια» (όπως η Sallie Mae) και του πιο επιθετικού μαντρόσκυλού τους, μπορούμε να συμπεράνουμε πως η προσέγγιση της «προστασίας του καταναλωτή» στο φοιτητικό χρέος έχει αγγίξει τα όριά της. Πράγματι, όταν ο Boehner εισηγείται την ανάκληση του Νομοσχεδίου για την Υγεία [Health Care Bill] (του οποίου το πλήρες όνομα είναι «Πράξη Εναρμόνισης της Υγείας και της Παιδείας» [Health and Education Reconciliation Act]), σίγουρα υπαινίσσεται και την τροπολογία για την παιδεία που κρύβεται μέσα του, τόσο όσο και τα κομμάτια του νομοσχεδίου που αναφέρονται στην υγεία.

Ποιες είναι επομένως οι προοπτικές της πάλης ενάντια στο χρέος που επιφέρουν τα φοιτητικά δάνεια;

Προφανώς προϋπόθεση για την άνοδο ενός ανοιχτά οργανωμένου κινήματος για την κατάργηση του χρέους των φοιτητικών δανείων είναι να συναντηθεί το οργανωμένο φοιτητικό κίνημα εντός των πανεπιστημίων με το κίνημα των οφειλετών φοιτητικών δανείων που δραστηριοποιείται εκτός του πανεπιστημίου. Πράγματι, χρειάζονται το ένα το άλλο και θα βρίσκονται σε κρίση όσο παραμένουν χώρια. Από τη μια μεριά, οι ακτιβιστές του φοιτητικού κινήματος δεν μπορούν να ζητούν την απελευθέρωση της εκπαίδευσης, δίχως να αντιμετωπίζουν την υποδούλωση στο χρέος που περιμένει αυτούς και τους συναδέλφους τους, και από την άλλη, το κίνημα των οφειλετών φοιτητικών δανείων πρέπει να ξεπεράσει τα όρια της αδιέξοδης προσέγγισης του αιτήματος για «καταναλωτική προστασία». Η αίσθηση ότι κάποια όρια εξαντλήθηκαν σ’ αυτή την προοπτική φανερώνεται από το τεράστιο ενδιαφέρον που τράβηξε στις αρχές του 2009 η Κεϋνσιανή πρόταση του Robert Applebaum, «Ακυρώστε το Χρέος των Φοιτητικών Δανείων για να Αναζωογονήσετε την Οικονομία», όπου ζητούσε από την κυβέρνηση να διαγράψει τα κρατικά φοιτητικά δάνεια καθώς και να αποπληρώσει στις τράπεζες και στις οικονομικές εταιρίες τα υπέρογκα ιδιωτικά φοιτητικά δάνεια (Applebaum).

Ο συνδυασμός μια υπόγειας πάλης που εμπλέκει εκατομμύρια οφειλέτες που προχωρούν σε στάση πληρωμών, η οποία γίνεται πιο έντονη εξαιτίας της μαζικής ανεργίας και των περικοπών στην κοινωνική πρόνοια, και της φυγής χιλιάδων οφειλετών που προσπαθούν να ξεφύγουν από τους εισπράκτορες που τους καταδιώκουν, τη στιγμή που τα πανεπιστήμια γίνονται ξανά χώροι μαζικών, ανοιχτών αναταραχών, στρώνει τον δρόμο για ένα κίνημα της κατάργησης του χρέους των φοιτητικών δανείων, στο οποίο το δίκτυο Edu-factory, τουλάχιστον, καλούσε εδώ και καιρό.

Είναι η πιθανότητα μιας τέτοιας συνάντησης, πιστεύω, που οδήγησε το Κογκρέσο να υπερψηφίσει το SAFRA, το οποίο υπεγράφη και κατέστη νόμος από τον Πρόεδρο Ομπάμα στις 30 Μαρτίου του 2010. Ο George Miller, αρχέτυπο του φιλελεύθερου από την ανατολική μεριά του Κόλπου του Σαν Φρανσίσκο, σίγουρα καταλάβαινε προς τα πού φύσαγε πολιτικά ο άνεμος όταν εισήγαγε το νομοσχέδιο στo Κογκρέσο τον Ιούλιο του 2009, τη στιγμή ακριβώς που σχεδιάζονταν οι καταλήψεις στα πανεπιστήμια του Σάντα Κρουζ και του Μπέρκλεϊ του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια και που το διοικητικό συμβούλιο του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια συζητούσε μια αύξηση κατά 32% στα δίδακτρα. Αλλά σίγουρα κοίταζε και τα ποσοστά όσων κήρυτταν στάση πληρωμών και πώς αυτά μεταφράζονταν πολιτικά, αλλιώς δεν μπορώ να καταλάβω γιατί αυτή η απόπειρα εξουδετέρωσης θα έπρεπε να πάρει την μορφή ενός νομοσχεδίου περικοπής του χρέους των φοιτητικών δανείων, όταν το φοιτητικό κίνημα στα πανεπιστήμια δε ζητούσε ανοιχτά κάτι τέτοιο.

Το SAFRA βρίθει αντιπερισπασμών και βελτιωτικών κινήσεων στη μάχη μεταξύ δανειοληπτών και δανειστών, οι οποίες επιχειρούν να μετριάσουν τον αντίκτυπο που έχει η Κρίση στους φοιτητές δανειολήπτες:

1. υποκαθιστά την κυβέρνηση στην θέση των ιδιωτικών ιδρυμάτων ως πιστωτή, σταματώντας τις δανειακές εγγυήσεις προς τις τράπεζες – μια σημαντική πηγή εισοδήματος από τους τόκους για τις τελευταίες, χωρίς καθόλου ρίσκο για τις ίδιες. Τα δισεκατομμύρια δολάρια που θα «διασωθούν» θα χρησιμοποιούνταν για να αυξηθούν οι υποτροφίες για τους φοιτητές με χαμηλό εισόδημα (κληροδοτήματα Πελ [Pell grants])·
2.  προβλέπει μια μείωση του αποπληρωτέου ποσού, από 15% έως 10% του καθαρού εισοδήματος·
3.  προβλέπει περισσότερες συνθήκες «απαλλαγής» που ευνοούν τον οφειλέτη (δηλ. το χρέος θα «συγχωρεθεί» σε όσους δουλεύουν στον «ιδιωτικό» τομέα – εάν οι πληρωμές γίνονται στην ώρα τους – μετά από 20 χρόνια, αντί για 25 όπως ίσχυε προηγουμένως, και σε 10 χρόνια γι’ αυτούς που υπηρετούν σε «δημόσια υπηρεσία», συμπεριλαμβανομένων των δασκάλων και όσων υπηρετούν στον στρατό).

Αυτές οι περισσότερο ευνοϊκές συνθήκες προορίζονται να προλάβουν μια αύξηση στα ποσοστά στάσης πληρωμών – γιατί αν η «κρίση» συνεχιστεί και τα ποσοστά ανεργίας παραμείνουν υψηλά, η μηχανή παραγωγής του φοιτητικού χρέους είναι καταδικασμένη να καταρρεύσει και θα εκβιάσει μια κρατική επέμβαση για την οικονομική διάσωση των οφειλετών φοιτητικών δανείων, παρόμοια με την πρόταση του Απλμπάουμ «Ακυρώστε το Χρέος των Φοιτητικών Δανείων για να Αναζωογονήσετε την Οικονομία». Προορίζονται ακόμα να εμποδίσουν μια κλιμάκωση του φοιτητικού ακτιβισμού στα πανεπιστήμια, και κυρίως στο να κρατήσουν τα δύο κινήματα διαχωρισμένα. Το αν το SAFRA θα το επιτύχει αυτό, δεν είναι κάτι που μπορούμε να το πούμε από τώρα. Μπορούμε, εντούτοις, να δούμε κάποια βήματα που μοιάζουν απαραίτητα για να οικοδομηθεί ένα κίνημα κατάργησης, πέρα από το προφανές, να βρεθούν μαζί τα δύο κινήματα σε μια εθνική συνέλευση κατάργησης των φοιτητικών δανείων.

Η οικοδόμηση ενός κινήματος κατάργησης του χρέους των φοιτητικών δανείων προϋποθέτει επίσης την επαναδιατύπωση του ζητήματος του ίδιου του χρέους. Ένα πρώτο βήμα πρέπει να είναι ένα ιδεολογικό συγύρισμα, για να διώξουμε την οσμή της ιερότητας και του ορθολογισμού που περιτριγυρίζει την έννοια της αποπληρωμής του χρέους ανεξάρτητα από τις συνθήκες υπό τις οποίες συνήφθη κι ανεξάρτητα από τη δυνατότητα του δανειολήπτη να αποπληρώσει. Το πιο σημαντικό, ωστόσο, από την σκοπιά της οικοδόμησης ενός κινήματος, είναι να επανανοηματοδοτήσουμε τα φοιτητικά δάνεια και χρέη ως κάτι που περικλείει ζητήματα μισθού και εργασίας, που αγγίζουν την καρδιά της σχέσης εξουσίας μεταξύ των εργαζομένων και του κεφαλαίου. Το φοιτητικό χρέος δεν προκύπτει από την σφαίρα της κατανάλωσης (δεν είναι σαν μια πιστωτική κάρτα, ή ακόμα ακόμα ένα στεγαστικό δάνειο). Με το να αντιλαμβανόμαστε τα φοιτητικά δάνεια ως καταναλωτικά δάνεια (δηλ., πληρωμή με δόσεις με αντάλλαγμα την άμεση κατανάλωση ενός επιθυμητού αγαθού), παρερμηνεύουμε το περιεχόμενό τους, καθιστώντας αόρατη την ταξική τους διάσταση και τους πιθανούς συμμάχους στη μάχη εναντίον τους.

Το φοιτητικό χρέος είναι εργασιακό ζήτημα από τουλάχιστον τρεις απόψεις:

1. Οι σπουδές είναι εργασία· είναι η πηγή μιας τεράστιας ποσότητας καινούριων γνώσεων, πλούτου και κοινωνικής δημιουργικότητας, που υποτίθεται πως ωφελούν την «κοινωνία», αλλά στην πραγματικότητα προσφέρουν μια πηγή καπιταλιστικής συσσώρευσης. Έτσι, το να πληρώνουν για την εκπαίδευση σημαίνει για τους φοιτητές να πληρώνουν διπλά, τόσο με την εργασία τους όσο και με τα λεφτά που πληρώνουν.
2.  Ένα πιστοποιητικό, δίπλωμα ή πτυχίο κάποιου τύπου θεωρείται τώρα αναγκαία προϋπόθεση για να βρει κανείς δουλειά. Έτσι, η απόφαση να αναλάβει κανείς ένα χρέος δεν μπορεί να θεωρηθεί ως μια προσωπική επιλογή, παρόμοια με το να επιλέξει κανείς μια συγκεκριμένη μάρκα σαπουνιού. Αλλά το να πληρώνει κανείς για την εκπαίδευσή του είναι ένα τίμημα που επιβάλλεται στους εργαζομένους, με αντάλλαγμα την πιθανότητα, ούτε καν τη βεβαιότητα, εύρεσης εργασίας. Με αυτήν την έννοια, είναι μια συλλογική περικοπή των μισθών.
3.  Το φοιτητικό χρέος είναι και ζήτημα εργασιακής πειθαρχίας, καθώς πρόκειται για έναν τρόπο υποθήκευσης του μέλλοντος πολλών εργαζομένων, με το να αποφασιστεί ποιες θέσεις εργασίας και ποιους μισθούς θα κυνηγήσουν, και της δυνατότητάς τους να αντιστέκονται στην εκμετάλλευση και/ή να μάχονται για καλύτερες συνθήκες (Williams).

Ο πρωταρχικός στόχος του κεφαλαίου σε ό,τι αφορά στα φοιτητικά δανειακά χρέη είναι να μετακυλίσει το κόστος της κοινωνικά απαραίτητης εκπαίδευσης στους ίδιους τους εργαζομένους, σε μια εποχή όπου σχηματίζεται μια παγκόσμια αγορά για την γνωσιακή εργασιακή δύναμη και ήδη αναπτύσσεται ένας φοβερός ανταγωνισμός μεταξύ των εργαζομένων. Η άρνηση των εργοδοτών να επενδύσουν μαζικά στο εκπαιδευτικό σύστημα στις Η.Π.Α. δεν είναι στην πραγματικότητα μια παρερμηνεία των ταξικών τους συμφερόντων, όπως ισχυρίζονται θεωρητικοί σαν τον Michael Hardt (Hardt). Είναι το αποτέλεσμα ενός σαφούς υπολογισμού των νέων δυνατοτήτων που ανοίγονται με την παγκοσμιοποίηση, ξεκινώντας από τη συγκομιδή καλλιεργημένων μυαλών, καθώς και χεριών, από κάθε μέρος του κόσμου. Η στρατηγική χρήση που γίνεται από το κεφάλαιο στα φοιτητικά δανειακά χρέη, προκειμένου να επιβάλει μια σκληρότερη εργασιακή πειθαρχία και να αναγκάσει τους εργαζομένους να αναλάβουν περισσότερο από το κόστος της αναπαραγωγής της εργασιακής τους δύναμης, σημαίνει ότι η πάλη για την κατάργηση του χρέους επηρεάζει αναγκαστικά όλους τους εργαζομένους. Το να αποδέχεται κανείς το φοιτητικό χρέος σημαίνει να δέχεται μια ταξική ήττα, αφού σίγουρα σηματοδοτεί μια σημαντική οπισθοδρόμηση σε σχέση με την δεκαετία του 1970, όταν η εκπαίδευση ακόμα χρηματοδοτούνταν σε μεγάλο βαθμό από το κράτος.

Σίγουρα οι πανεπιστημιακοί καθηγητές (όπως εγώ και πολλοί αναγνώστες) και τα σωματεία και οι σύλλογοί μας πρέπει να διαδραματίσουν έναν ενεργό ρόλο στην κατάργηση του χρέους των φοιτητικών δανείων. Γιατί είμαστε στην πρώτη γραμμή, αλλά σε μια υπονομευμένη θέση, επειδή πρέπει να «τηρήσουμε τα προσχήματα» και να υποκριθούμε ότι για τα πανεπιστήμια σημασία έχει η μόρφωση, ενώ ξέρουμε ότι τα χρήματα από τα φοιτητικά δάνεια είναι η πηγή ενός μεγάλου μέρους του προϋπολογισμού του πανεπιστημίου και πως η μελλοντική υποδούλωση πολλών φοιτητών μας στο χρέος «πληρώνει» τώρα για τους μισθούς μας (Federici). Όπως ακριβώς, ελπίζω, οι περισσότεροι καθηγητές θα αντιδρούσαν στο να πληρώνονται από ένα πανεπιστήμιο που το εισόδημά του θα ήταν προϊόν εργασίας δούλων, έτσι επίσης θα πρέπει να αντιταχθούμε στο να μας πληρώνουν οι φοιτητές μας με αντίτιμο την σκλαβιά τους μετά την αποφοίτησή τους.

Τέλος, το χρέος γενικά είναι κατασκευασμένο έτσι ώστε να ταπεινώνει και να απομονώνει τον υπόχρεο (Caffentzis). Αλλά το αίτημα για την κατάργησή του μπορεί να ενώσει, επειδή αυτή είναι η κατάσταση καθενός που ανήκει στην εργατική τάξη σε παγκόσμιο επίπεδο. Χρέος από φοιτητικά δάνεια, χρέος από πιστωτικές κάρτες, χρέος από στεγαστικά δάνεια με υποθήκη, χρέος από ιατροφαρμακευτική περίθαλψη: σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου, εδώ και δεκαετίες, κάθε περικοπή στους μισθούς και τα δικαιώματα των ανθρώπων γίνεται στο όνομα μιας «κρίσης χρέους» κάποιου είδους. Επομένως, η κατάργηση του χρέους μπορεί να γίνει το έδαφος μια πολιτικής ανασύνταξης ανάμεσα στους εργαζομένους. Αν ακολουθήσει αυτό το μονοπάτι αναφορικά με το χρέος από φοιτητικά δάνεια, το φοιτητικό κίνημα στις Η.Π.Α. θα βιώσει μια αποφασιστική καμπή και ένα άνοιγμα σε πολλούς συμμάχους πέρα από τους τοίχους του πανεπιστημίου.

George Caffentzis

[1] Στμ: Αναφορά στις φοιτητικές αντιδράσεις (καταλήψεις, διαμαρτυρίες κτλ) που σημειώθηκαν στα πανεπιστήμια της Καλιφόρνια (Μπέρκλεϊ, Λος Άντζελες, Σαν Ντιέγκο, Σαν Φρανσίσκο, Σάντα Κρουζ κ.α.) ενάντια κυρίως στην απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Πανεπιστημίου να αυξήσει τα δίδακτρα κατά 33%, προκειμένου να εξισορροπήσει περικοπές που έγιναν στην κρατική χρηματοδότηση από της Πολιτεία της Καλιφόρνια. Οι αντιδράσεις ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 2009 και κράτησαν μέχρι τον Δεκέμβριο, και σε αυτές συμμετείχαν και μέλη του εκπαιδευτικού προσωπικού και εργαζόμενοι στο πανεπιστήμιο.

[2] ΣτΜ: Δηλαδή συγκεντρωτικά σε όλες τις πολιτείες των Η.Π.Α.

Βιβλιογραφία

Applebaum, Robert (2009). Cancel Student Loan Debt to Stimulate the Economy. www.forgivestudentloandebt.com. Τελευταία ενημέρωση: 10 Δεκεμβρίου 2010.

Caffentzis, George (2007). Workers Against Debt Slavery and Torture: An Ancient Tale with a Modern Moral. UE Newspaper (July).

Collinge, Alan Michael (2009). The Student Loan Scam: The Most Oppressive Debt in U.S. History–and How We Can Fight Back. Boston: Beacon Press.

Federici, Silvia (2010). Political Work with Women and as Women in the Present Conditions: Interview with Silvia Federici. Maya Gonzalez and Caitlin Manning. Reclamations. Issue 3 (December). www.reclamations.org. Τελευταία ενημέρωση: 10 Δεκεμβρίου 2010

Hardt, Michael (2010). US education and the crisis. Liberation (2 Δεκεμβρίου).

Lederman, Doug (2009). Economy Sinks, Default Rates Rise. Inside Higher Education. September 15.www.insidehigheredu.com/news. Τελευταία ενημέρωση: 10 Δεκεμβρίου 2010.

Read, Jason (2009). University Experience: Neoliberalism Against the Commons. Στο Towards a Global Autonomous University: Cognitive Labor, The Production of Knowledge, and Exodus from the Education Factory. Επιμέλεια από την κολεκτίβα Edu-factory. New York: Autonomedia.

Usher, A. (2005). Global Debt Patterns: An International Comparison of Student Loan Burdens and Repayment Conditions. Toronto, ON: Educational Policy Institute.

Williams, Jeffrey (2009). The Pedagogy of Debt. Στο Towards a Global Autonomous University: Cognitive Labor, The Production of Knowledge, and Exodus from the Education Factory. Επιμέλεια από την κολεκτίβα Edu-factory. New York: Autonomedia.